1857 : સંગ્રામની નિષ્ફળતાનાં કારણો :-
- કેન્દ્રિય નેતાગીરીનો અભાવ :
સંગ્રામની નિષ્ફળતાનું મહત્વનું કારણ કેંદ્રવર્તી સંગઠન તથા સર્વોપરી સેનાનીપદનો અભાવ હતું. સંગ્રામકારીઓની શિસ્ત ઘણી જ નિર્બળ હતી.
- સંગ્રામ અમુક પ્રદેશ પૂરતો જ મર્યાદિત હતો :
સંગ્રામ વ્યાપક હોવા છતાં હિન્દના અમુક પ્રદેશ પૂરતો તે મર્યાદિત હતો. પંજાબ, રાજસ્થાન, કાશ્મીર, સિંધ, પૂર્વ બંગાળ, નેપાળ, આસામ અને દક્ષિણ ભારતના પ્રદેશો લગભગ સંગ્રામથી અલિપ્ત જ રહ્યા હતા.
- રાજા રજવાડાંનો અંગ્રેજોને સાથ :
મોટાભાગના રજાઓ સંગ્રામથી અલિપ્ત જ રહ્યા. હૈદરાબાદના નિઝામ, કશ્મીરના રાજા ગુલાબસિંહ, પતિયાળા, નાભા અને ઝિંદના શીખ શાસકો, ઈન્દોરના હોલકર, ગ્વાલિયરના સિંધિયા, વડોદરાના ગાયકવાડ, ભોપાલના નવાબ, ટીકાગઢ અને ટેહરીના રાજાઓએ સંગ્રામને ડાબી દેવા અંગ્રેજોને સાથ આપ્યો.
- વિદ્રોહકારીઓની નબળાઈઓ :
અંગ્રેજોની તુલનામાં વિદ્રોહકારીઓમાં વ્યવસ્થિત યોજનાનો અભાવ હતો. ઝાંસીની રાણી લક્ષ્મીબાઈ અને તાત્યાતોપે બાદ કરતાં વિદ્રોહકારીઓ પાસે સફળ નેતાગીરી ન હતી.